واژه اردبیل واژه‌ای اوستایی است که از دو کلمه آرتا ( مقدس ) و ویل ( شهر ) به معنی شهر مقدس ترکیب شده است. وسعت این شهرستان 3810 کیلومتر مربع است و چهره عمومی شهرستان اردبیل متاثر از ارتفاعات کوهستان های سبلان، طالش و بزغوش است که این عوامل طبیعی سبب محصور شدن آن شده اند. شهرستان اردبیل از شهرستان های با اهمیت ایران به شمار می آید که دارای آثار تاریخی و جاذبه های طبیعی بسیار زیادی است. عشایر استان اردبیل که در دامنه های سبلان پراکنده اند، جشن های متعدد مذهبی و سنتی ایرانیان که با آداب و رسوم مختلف در مناطق گوناگون این استان اجرا می شوند، انواع غذاها و خوراکی هایی که یکی از شهرت های اساسی منطقه به شمار می آیند و هم چنین آداب حاکم بر مراسم های مختلف مذهبی و خصوصی از جمله مهم ترین جاذبه های اجتماعی اردبیل به شمار می آیند که در کنار دیگر جاذبه های این منطقه تصویر زیبایی در ذهن گردشگران به جای می گذاردند.
آش دوغ معروف ترین غذای محلی اردبیل است که با ماست، سبزی، سیر، کوفته ریزه و برنج تهیه می شود و طعم بسیار خوبی دارد. در بلندی های اردبیل که سرمای زیادی وجود دارد خوردن آش داغ محلی اردبیل خوشمزه ترین قسمت خاطرات گردشگران را تشکیل می دهد. عسل سبلان شهرت ملی دارد و در تمام ایران معروف است و لذا صبحانه های منطقه اردبیل با عسل، نان تازه و کره محلی نیز از جذابیت های خاص خود برخوردار است. صنایع دستی اردبیل یکی از جاذبه های فرهنگی این منطقه است که زینت بخش کانون های فرهنگی و مسکونی بسیاری از کشورهای جهان است. بیش ترین و معروف‌ترین صنایع دستی اردبیل را زیراندازها و بافته‌های رنگارنگی تشکیل می دهند که از ویژگی های منحصر به فردی برخوردار بوده و مخصوص خود منطقه است.
مکان های دیدنی و تاریخی
شهرستان اردبیل از شهرستان های با اهمیت ایران به شمار می آید که دارای آثار تاریخی و جاذبه های طبیعی بسیار زیادی است.کوهستان پرشکوه سبلان با قله آتشفشانی سبلان و چشمه های آب گرم و دریاچه های طبیعی پرشمار، مهم ترین جاذبه طبیعی شهرستان اردبیل محسوب می شود. در سبلان بهار به بهار می توان نظاره گر گرایل بود که برای نفس کشیدن و برای دست ساییدن به خاک سبلان و برای دویدن در پی گله های گوسفندان و برای شنیدن هیاهوی بی تاب زنبوران عسل و برای استشمام عطر گل های رنگارنگ وحشی و برای سلام دادن به سبلان می آیند. شهرستان اردبیل همچنین دارای بناهای تاریخی و مکان های دیدنی زیادی است که برخی از آن ها هم چون بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی شامل بناهای متعدد از دوره های مختلف می شود و با رفتن به یک مکان دیدنی می توان چندین اثر تاریخی و قدیمی را مشاهده کرد. مساجد تاریخی، تپه های باستانی، حمام های قدیمی،عمارت های بزرگ،گورستان‌های‌مشاهیر و بقعه های مقدس و تاریخی از دیگر دیدنی های شهرستان اردبیل هستند.
صنایع و معادن
صنایع اردبیل در دو گروه صنایع دستی و صنایع ماشینی قابل بررسی است. صنایع دستی اردبیل بیش تر توسط عشایر و ساکنان شهرها و روستاهای کوچک منطقه صورت می گیرد. قالی بافی، گلیم بافی و جاجیم بافی از کهن ترین صنایع دستی شهرستان اردبیل است که دارای شهرت فراوان و اهمیت ویژه ای هستند. گلیم بافی در این میان از اهمیت بسیار زیادی برخوردار بوده و فرش اردبیل در مجموعه فرش های نفیس آذربایجان به شمار می آید. نقشه شکسته و اسلیمی، زمینه فرش های تولیدی فرش بافان اردبیلی را تشکیل می دهد. از مهم ترین طرح های این نقشه ها می توان به طرح قیچی، تک گل، ستاره، ریزماهی، وان، هریس، زیرخاکی، کله قوچ، زرین قلم، طرح قره باغ، لچک ترنج و مانند این ها اشاره کرد. بر اساس آمار موجود 80 درصد فرش تولیدی شهرستان اردبیل، به خارج از کشور و بیش تر به کشورهای آلمان، ایتالیا، فرانسه و ژاپن صادر می شود. از دیگر صنایع دستی شهرستان اردبیل می توان شال بافی، جوراب های پشمی، پشتی، قلاب دوزی، خورجین بافی، نقره کاری، قلمزنی، خاتم کاری، صنایع چوبی و فلزی و سفال گری را نام برد.
اردبیل در صنایع ماشینی نیز دارای اهمیت است. این شهرستان در تولید فولاد خام، لاستیک و سیمان طی سال‌‏های اخیر با راه‌‏اندازی کارخانه‌‏های متعدد به رشد خوبی دست یافته است و 40 هزار تن از کل لاستیک تولیدی کشور در اردبیل تولید می‌‏شود و سهم استان اردبیل از میانگین تولید 32 میلیون تن سیمان در سطح کشور حدود 3 درصد است.
کشاورزی و دام داری
آب و هوای مناسب و خاک مرغوب سبب شده که کشاورزی اصلی ترین منبع درآمد شهرستان اردبیل باشد. معاش غالب مردم اردبیل از فعالیت های کشاورزی و خدمات تامین می گردد و عمده محصولات کشاورزی این شهرستان، گندم، سیب زمینی، جو، ذرت دانه ای، چغندرقند، و انواع حبوبات و میوه است. پرورش زنبور عسل و تولید عسل مرغوب در اردبیل بسیار رونق دارد، به طوری که عسل این شهرستان شهرت ملی یافته است. پرورش نوعی ماهی قزل آلا نیز در این شهرستان صورت می گیرد که از نظر مزه و کیفیت غذایی از بهترین ماهی های جهان است. هم چنین شهرستان اردبیل در عرضه گوشت و محصولات لبنی نیز بسیار فعال است و از 5 میلیون واحد دامی استان نقش شهرستان اردبیل بسیار پر رنگ است.
وجه تسمیه و پیشینه تاریخی
واژه اردبیل واژه ای اوستایی است که از دو کلمه آرتا ( مقدس ) و ویل ( شهر ) به معنی شهر مقدس ترکیب شده است. به روایت اوستا زرتشت پیامبر ایرانی در کنار رود دائی یتا که امروزه ارس نامیده می شود به دنیا آمد و کتاب خود را در سبلان نوشت و برای ترویج دین خود، روی به شهر بازان پیروز آورد. عده ای به او گرویدند و در این ناحیه جنگی میان زرتشتیان و بت پرستان روی داد که در این جنگ زرتشتیان بر همه روستاها و قصبه های اطراف اردبیل دست یافتند و به افتخار این پیروزی آتشکده ای در اردبیل بنا کردند که امروزه آثار آن در سه فرسنگی این شهر در دهکده ای به نام آتشگاه باقی مانده است. اردبیل در دوره اشکانیان و در میان شهرهای آذربایجان جایگاه ویژه ای داشت.
نوشته اند که قهرمانان آذربایجان به نام دهام که از پهلوانان و از نژاد کیان بوده اند، در این دوره از اردبیل برخاسته اند. به این ترتیب، بنای شهر اردبیل را بسیار کهن تر از زمان ساسانی باید دانست. برخی نام قبلی این شهر را آذر بهمن نیز دانسته اند. اردبیل در سده های 4 تا 6 میلادی از سوی هون ها که هر چند گاه یکبار به ایران می تاختند، آسیب ها دید. از آنجا که پیروز ساسانی خرابی های اردبیل را که بر اثر خشکسالی و حملات هون ها ایجاد شده بود ترمیم کرد و ظاهرا دیواری به دور شهر کشیده، بنای آن را به او نسبت داده اند. پیش از دوره اسلامی آذربایجان دارای دو مرکز اصلی بود: یکی از این دو مرکز گنجک( به ارمنی گنزک ) بود که همان تخت سلیمان امروزی است، اما نام مرکز دیگر در جغرافیای استرابن از قلم افتاده است. در دوره اسلامی این دو مرکز را شیز و اردبیل خوانده اند. می گویند اردبیل بدون شک مرکز تابستانی آذربایجان بوده است. از اواسط تا اواخر دوره ساسانی، اردبیل به تنهایی مرکز آذربایجان به شمار می رفت و سکه های دوره پارتی و ساسانی در این منطقه با علامت اربارات ضرب می شده است. اردبیل به هنگام فتح آذربایجان به دست مسلمانان همچنان پایتخت این منطقه و مقر مرزبان آن بود.
در دوره ایلخانان گرچه تبریز، به عنوان شهر مهم آذربایجان رو به رشد بود و از لحاظ سیاسی جایگزین اردبیل به شمار می آمد اما اردبیل نیز به عنوان دارالارشاد هنوز از جایگاهی خاص برخوردار بود. اردبیل در دوره صفوی از لحاظ سیاسی و اقتصادی سرآمد شهرهای ایران بود. شاه اسماعیل صفوی قیام خود را از اردبیل آغاز کرد. این شهر در مسیر شاه راه تجاری ایران و اروپا قرار داشت و ابریشم وارده از گیلان، از طریق اردبیل به اروپا صادر می شد. این امر در پیشرفت اقتصادی و افزایش درآمد مردم تاثیری مهم داشت. اردبیل دردوره قاجاریه رونق و شکوه گذشته را باز نیافت و وسعت آن به حدود یک سوم وسعت شیراز می رسید.
مشخصات جغرافیایی
شهر اردبیل مرکز شهرستان، در 48 درجه و 18 دقیقه طول جغرافیایی و 38 درجه و 15 دقیقه عرض جغرافیایی و در ارتفاع 1311 متری از سطح دریا قرار گرفته است. وسعت این شهرستان 3810 کیلومتر مربع است و چهره عمومی شهرستان اردبیل متاثر از ارتفاعات کوهستان های سبلان، طالش و بزغوش است که این عوامل طبیعی سبب محصور شدن آن شده اند. این شهرستان به عنوان یکی از مناطق سردسیر ایران بین پنج تا هشت ماه از سال سرد است. اردبیل ازشمال به شهرستان نمین از جنوب به گیوی از غرب به مشکین شهر و از شرق به استان گیلان محدود است. مسیرهای دسترسی به این استان عبارت اند از:
- مسیر راه اردبیل – آستارا به درازای 67 کیلومتر
- مسیر اصلی اردبیل -– خلخال به درازای 114 کیلومتر
- مسیر اصلی اردیبل – گرمی – بیله سوار
- مسیر اصلی اردبیل – سراب به درازای 85 کیلومتر شهرستان اردبیل هم چنین دارای فرودگاه است.

چشمه های معدنی سرعین اردبیل
شهر سرعین یا ‹‹سرقین›› در باختر شهر اردبیل واقع شده و فاصله آن تا اردبیل 28 کیلومتر است. سرعین به یمن چشمه های آب گرم و معدنی خود در گذشته و حال مورد توجه و علاقه مردم قرار داشته است. در حال حاضر سالانه صدها هزار نفر به این شهر می روند. آب گرم سرعین متشکل از چشمه های آب گرم فراوانی از جمله قره سو، ساری سو، گاومیش گلی، گزال، آب پهن، آب یل سویی، آب چشم، قهوه خانه و بش باجی لار است. احداث هتل ها، مسافرخانه ها، فروشگاه ها، ایجاد موسسه های دولتی و احداث راه جدید و اسفالته اردبیل به سرعین بر رونق این شهر جهانگردی افزوده است. آب های گرم سرعین در ردیف آب های کلر و بیکربناته کلسیک گازدار و خیلی گرم است و سیلیس فراوان دارد. بررسی میزان املاح و باقی مانده خشک آن ها نشان می دهد که همه این چشمه ها یک منشا دارند و آب اصلی آن ها گرم است و از ژرفای زمین می جوشند. در لایه های بالاتر زمین مقداری کربنات کلسیم را به صورت بیکربنات کلسیم درخود حل می کند. استحمام در چشمه های سرعین دارای اثرات آرام بخش است و دردهای عصبی، رماتیسمی و عصبی مفصلی را تسکین می دهد
چشمه آب گرم قره سو اردبیل
آب گرم قره سو یکی از چشمه های سرعین است که برای این سرچشمه دو حوض ساخته اند. اندازه حوض ها 3/5 × 5 متراست. آب گرم از حوض اول به حوض دوم می ریزد. حرارت آب گرم قره سو 41 درجه است، pH آن 6 است و هدایت الکتریکی آن برای 20 درجه حرارت 1450 است. آبدهی آن درحدود 5/1 لیتر در ثانیه است. از خواص درمانی آب این چشمه، آرام بخشی و تسکین دردهای رماتیسمی و عصبی آن است.
چشمه آب گرم ساری سو اردبیل
این چشمه که در نزدیکی آب گرم قره سو قرار دارد یکی دیگر از چشمه های آب گرم سرعین است و درجه حرارت آب آن در مظهر 47 درجه و در حوض 44 درجه است. PH آن 2/6 و هدایت الکتریکی آن برای 20 درجه حرارت 1350 است. آبدهی این چشمه در حدود سه لیتر در ثانیه است. اطراف دو چشمه قره سو و ساری سو را رسوب های آبرفتی پوشانیده است.
چشمه آب گرم گاومیش گلی اردبیل
آب گرم گاومیش گلی پرآب ترین چشمه آب گرم سرعین است و استخری به درازای 25 و به پهنای 17 متر دارد. دوراستخر را با دیوار بلندی محصور کرده اند. آب گرم از چند نقطه کف استخر با گاز خارج می شود و از مجرای ضلع خاوری به بیرون می رود. حرارت گاو میش گلی 45 درجه، PH آن 8/5 و هدایت الکتریکی آن برای 20 درجه حرارت 1430 است. آبدهی این چشمه در حدود 30 لیتر در ثانیه است. این ناحیه را رسوب های آبرفتی دوران چهارم پوشانیده و در برخی نقاط آثار آتشفشانی به چشم می خورد.
چشمه آب گرم گزال (ژنرال) اردبیل
این آب گرم که یکی دیگر از چشمه های سرعین است به حوضی دایره ای شکل به قطر 2/5 متر وارد می شود و از مجرایی خارج می شود و به دره سرعین می ریزد. حرارت آب در حوض 43 درجه، PH آن 6 و هدایت الکتریکی آن برای 20 درجه حرارت 1440 است. آبدهی این چشمه در حدود 5/1 لیتر در ثانیه است.
چشمه آب پهن اردبیل
چشمه آب گرم آب پهن از دیگر چشمه های سرعین است که از کف حوضی به اندازه 5/5 × 20/5 متر خارج می شود و درجه حرارتش 5/37 ، PH آن 6 و میزان آبدهی آن 5/1 لیتر در ثانیه است.
چشمه آب یل سویی اردبیل
آب گرم یل سویی یکی دیگر از چشمه های آب گرم سرعین است که از کف حوضی به درازای 7/4 و پهنای 5/3 متر بیرون می آید و از مجرایی در ضلع باختری حوض به خارج جریان می یابد. حرارت آب در حوض 41 درجه، PH آن 6/5 و میزان آبدهی آن یک لیتر در ثانیه است.
چشمه آب چشم اردبیل
چشمه آب گرم آب چشم هم یکی دیگر از چشمه های سرعین است که در حیاط قهوه خانه همت واقع شده است، مقدار آن خیلی کم و در حدود 6 لیتر در دقیقه است. اهالی منطقه اعتقاد دارند که آب این چشمه برای بیماری های چشم مفید است. حرارت آن 21 درجه و PH آن 2/5 است
چشمه آب گرم قهوه خانه همت اردبیل
در آب گرم قهوه خانه همت که یکی دیگر از چشمه های آب گرم سرعین است دو حوض ساخته شده که آب از حوض اول وارد حوض دوم می شود. حرارت آب 5/40 درجه، PH آن 6 و آبدهی آن یک لیتر در ثانیه است.
چشمه آب گرم قهوه خانه ممتاز اردبیل
این چشمه که از دیگر چشمه های آب گرم سرعین است دارای دو حوض است که آب لوله ای سیمانی وارد حوض اول می شود. حرارت در مظهر چشمه 47 درجه، PH آن 1/6 و هدایت الکتریکی آن 1520 است. این چشمه دو لیتر در ثانیه آبدهی دارد.
چشمه آب گرم بش باجی لار اردبیل
چشمه آب گرم بش باجی لار؛ در فاصله‌ی 300 متری جنوب قهوه خانه همت قرار دارد و از چشمه های آب گرم سرعین است.
چشمه های بیله دره اردبیل
چشمه آب معدنی سرد بیله دره در سه کیلومتری شمال سرعین در دره ای واقع شده است که از نقاط مختلف زمین خارج می شود. اطراف چشمه را رسوب های آبرفتی حاصل از تخریب و تجزیه سنگ های آذرین و سخت منطقه فرا گرفته است. آب چشمه بیله دره از دسته آب های بیکربناته کلسیک سرد با PH اسیدی و رسوبات خشک اندک است.
چشمه گلی علی اردبیل
دو چشمه آب معدنی به فاصله 50 متر از کف حوض کوچکی به اندازه 4 5 متر و به عمق یک متر از چندین شکاف با گاز فراوان خارج می شوند و به سوی پایین دره جریان می یابند و با آب چشمه ای دیگر که از بالای دره می آید مخلوط می شوند و به مصرف کشاورزی می رسند. روی سنگ ها مسیر آب، اثری از رسوب های اکسید آهن دیده می شود. مقدار آب چشمه 30 لیتر در ثانیه، حرارت آن 17 درجه، منظره آب زلال، مزه آن گوارا و فاقد رسوب است. این آب دارای مقدار زیادی گاز کربنیک اسیدی و PH آن 6 است.
چشمه اسد اردبیل
در حدود 100 متری چشمه اول گل علی واقع شده و آب آن بسیار زلال است. حرارت آب 20 درجه و آبدهی چشمه درحدود یک لیتر در ثانیه است. در این ناحیه تشکیلات آذرین دیده می شود ولی با تشکیلات آذرین چشمه گل علی تفاوت دارد. چشمه های معدنی بیله دره ‌نیز همچون چشمه های سرعین یکی از منابع ثروت ملی ایران و از جمله کانون های مهم جذب جهانگرد به شمار می رود. در صورت تامین آسایش مسافران و استقرار تجهیزات لازم جهانگردی این منطقه را می توان به یک شهر زیبای سیاحتی و تفریحی تبدیل کرد.
چشمه سردابه اردبیل
چشمه سردابه در یک کیلومتری شمال دهکده وکیل آباد در دره ای گسترده قراردارد. فاصله آن تا اردبیل تقریبا 24 کیلومتر است. آب این چشمه از کف استخر بزرگی که با گاز ییدروژن سولفوره همراه است از چندین شکاف طبیعی زمین بیرون می آید وارد استخر دیگری می شود و از آنجا به پایین دره جریان می یابد. ارتفاع چشمه از سطح دریا 1820 متر است. آب کانی سردابه آبی است گوگردی و نیمگرم که حرات آن 5/36 درجه، PH آن 2/5 و هدایت الکتریکی آن برای 20 درجه حرارت 950 است. آب چشمه دارای بوی بد، اما زلال است و مقدار آبدهی آن در حدود 15 الی 20 لیتر در ثانیه است. روی سنگ های کناراستخر و سنگ های مسیر آب، اندکی رسوب نخودی رنگ دیده می شود که این رسوب، از املاح قلیایی و مختصری گوگرد تشکیل شده است.
چشمه بوشلی اردبیل
چشمه معدنی بوشلی به معدنی 5/4 کیلومتری جاده اردبیل به سراب و در 45 کیلومتری باختر اردبیل واقع شده است. مظهر چشمه بوشلی در مجاور رسوب های آهکی سختی است که آثار خروج آب در برخی نقاط آن در گذشته وجود دارد. آب چشمه بوشلی از دسته آب های کلرور ـ سدیک و بیکربنات کلسیک گرم به همراه گاز است. ازاین چشمه برای استحمام استفاده می شود. حرارت آن 49 درجه است و آب آن صاف و زلال و مزه اش نمکی و گزنده است. اهالی محل برای درمان رماتیسم و درد مفاصل و رفع خستگی از آن استفاده می کنند.
دریاچه نئور اردبیل
دریاچه نئور در 48 کیلومتری جنوب خاوری اردبیل در ارتفاع 2700 متری از سطح دریا قرار گرفته است. وسعت دریاچه بیش از 220 هکتار و مشتمل بر دو دریاچه کوچک (40 هکتار) و بزرگ (180 هکتار) است که در فصل پر آبی (بهار) به هم می پیوندند و دریاچه ای واحد را به وجود می آورند. بیش ترین عمق دریاچه 5/5 متر و میانگین ژرفای آن سه متر است. دریاچه نئور، زیستگاه برخی از گونه های پرندگان مهاجر عبوری است که برای مدتی کوتاه از دریاچه استفاده می کنند. آنقوت از عمده ترین پرندگان این دریاچه و حاشیه آن است که در این منطقه زادآوری می کند. این دریاچه که ماهی قزل آلای آن شهرت جهانی دارد دارای جاذبه های بسیار مساعد گردشگاهی است. حواشی این دریاچه از گردشگاه های مهم اردبیل است و هر ساله مسابقه تفریحی تحت عنوان مسابقه ماهی گیری دراین دریاچه بین دوست داران صید ماهی انجام می شود. مهم ترین ویژگی اکوسیستم این دریاچه به عنوان زیستگاه بی مانند، ماهی قزل آلای رنگین و پرندگان و جانوران آن است.
تالاب گنجگاه اردبیل
تالاب گنجگاه در 80 کیلومتری جنوب خاوری اردبیل قرار دارد که بسیار سرسبز بوده و از جمله پرندگان این تالاب می توان به چنگر و آبچلیک اشاره کرد.
تالاب نوشار اردبیل
تالاب فصلی نوشار در 35 کیلومتری جنوب خاوری اردبیل واقع شده است. زمین های اطراف تالاب که خیس و چمن زاری است در فصل بهار و زمستان مورد استفاده انواع پرندگان قرار می گیرد و در دیگر فصل ها نیز چراگاه دام داران رمه گردان است.
تالاب شور گل اردبیل
این تالاب در سه کیلومتری جنوب خاوری اردبیل واقع شده و در فصل بهار زیست گاهی مناسب برای جذب پرندگان مهاجر است.
تالاب ملااحمد اردبیل
این تالاب در 15 کیلومتری جنوب خاوری اردبیل در روستایی به همین نام واقع شده است. این تالاب محل زیست پرندگان بومی و مهاجر است. پرندگانی مانند قاشقاتویوق، اردک سرسبز، اردک سرسیاه، آنقوت، مرغ کور، قیزقوشی، سار و اردک طالشی به طور فراوان در این تالاب دیده می شوند.
سد خاکی پیرالقیر اردبیل
سدخاکی پیرالقیر در 10 کیلومتری اردبیل و در ارتفاع 1450 متری واقع شده و محل زیست چنگر و خوتکای سفید است.
دریاچه سبلان اردبیل
دریاچه زیبایی در قله کوه سلطان سبلان و در دهانه آتشفشانی آن وجود دارد که به نام دریاچه سبلان نامیده می ‌شود. سطح این دریاچه بیش از 6 ماه از سال یخ بندان است. چشمه‌های آب گرم زیادی به نام سرعین قطور سویی، شابیل، ویلا دره، سردابه، یدی بلوک در دامنه‌های کوهستانی سبلان واقع شده‌اند.

اصفهان یکی از مهم ترین مناطق گردشگری ایران در جهان است که در ردیف شهرهای درجه اول دنیا، مانند: پکن، پاریس، رم، ونیز، ...قرار داشته و به لحاظ دیرینه‌گی و ارزش های ویژه هنری، در مجموعه‌ی میراث فرهنگی بشریت، طی آیینی جهانی از سوی «یونسکو» پاس داشته می شود. شهرستان اصفهان دارای دو چشم انداز است‎؛ بلندی شهرستان اصفهان از سطح دریا 1 هزار و 575 متر است و بخش دشتی آن، از آبرفت رودخانه زاینده رود تشکیل یافته و در پای دامنه های خاوری بلندی های زاگرس قرار گرفته است. از سوی جنوب باختری فاصله چندانی با دامنه کوه های زاگرس نداشته اما از شمال خاوری در فاصله دورتری از کوه های مرکزی قرار گرفته است. صنایع اصفهان دارای قدمتی تاریخی است و صنعت کاران اصفهانی مشهورترین صنعت گران ایرانی به شمار می آیند. صنایع دستی اصفهان از دیرباز به عنوان نماینده هنر اصیل مردم ایران، در جهان سرشناس شده است. از این رو، اگر اصفهان را گاهواره صنایع دستی ایران بنامیم، سخنی به گزاف نگفته ایم. نام اصفهان بی درنگ تصویر خاتم کاری، کاشی کاری، معرق، تابلوهای مینیاتور، قالی های نفیس ابریشمی و نقش های زیبای پارچه قلم کار را تداعی می کند. قدمت طولانی و معماری با ارزش بناهای تاریخی اصفهان سبب شده که برخی آثار تاریخی منطقه مانند میدان بزرگ نقش جهان در فهرست آثار ثبت شده سازمان ملی یونسکو قرارگیرند. مجموع آثارطبیعی و تاریخی، اصفهان را در فهرست دیدنی ترین مناطق ایران قرار داده است. اصفهان نه تنها نماینده شایسته ای برای معرفی فرهنگ و تمدن غنی ایران به مهمانان خارجی است، بلکه بازدید از این خطه؛ خاطرات زیبا و حس غرورانگیزی را در ذهن گردشگران داخلی نیز بر جای می گذارد.
مکان های دیدنی و تاریخی
قرن هاست که اصفهان را نصف جهان می نامند. اصفهان از شهرهای بسیار قدیمی ایران است که موجودیت تاریخی آن به هزاره سوم قبل از میلاد می رسد. اصفهان منطقه ای به قدمت تاریخ تمدن و فرهنگ ایران است که آثار بدیعی ازهمه ادوار را با خود دارد. موقعیت طبیعی و جغرافیایی آن در مرکز فلات ایران، خاک حاصل خیز و وجود زاینده رود به آن امکان داده که در دوره های مختلف از مراکز مهم فعالیت اقوام ساکن در این مرز و بوم باشد و یادگارهای با ارزش تاریخی زیادی از این اقوام را در دل خود داشته باشد. به همین سبب اصفهان را موزه همیشه زنده دنیا می دانند که از مکان های دیدنی و آثار تاریخی بسیار با ارزشی برخوردار است. هر یک از آثار اصفهان در دوره ای ساخته شده و یاد آورعظمت آن دوره زمانی است. قدمت طولانی و معماری با ارزش بناهای تاریخی اصفهان سبب شده که برخی آثار تاریخی منطقه مانند میدان بزرگ نقش جهان در فهرست آثار ثبت شده سازمان ملی یونسکو قرارگیرند. کاخ چهل ستون از جمله بناهایی است که اصفهان ملقب به نصف جهان بخش مهمی از شهرت خود را مدیون آن است و عمارت تاریخی هشت بهشت نمونه ‌ای از کاخ ‌های محل سکونت آخرین سلاطین دوره صفوی است. کاخ عالی قاپو نمونه منحصر به فرد و یکی از عجایب معماری کاخ‌های عهد صفوی است. منارجنبان از جمله بناهایی است که ازمعماری شگفت انگیزی برخوردار می باشد. مسجد شیخ لطف الله از شاهکارهای معماری و کاشی کاری ایران در نیمه اول قرن یازدهم هجری است. بازار بزرگ اصفهان که یکی از زیباترین بازارهای شهرهای ایران و حتی جهان اسلام به شمار می رود و پل تاریخی ، زیبا و معروف سی و سه پل (الله وردی خان) به همراه ده ها مکان دیگر تنها گوشه ای از زیبایی های تاریخی اصفهان هستند. اصفهان نه تنها دارای ده ها مسجد تاریخی، کاخ ها و عمارت های کم نظیر، پل ها و باغ های با ارزش، کتیبه ها وسنگ نبشته های تاریخی، کاروان سراها و... است، بلکه از جاذبه های طبیعی خوبی نیز برخوردار می باشد. بزرگ ترین رودخانه فلات مرکزی ایران" زاینده رود" که ازمیان زیباترین شهر ایران عبورمی کند، آبشارها، تالاب ها و باتلاق های مهمی چون باتلاق گاوخونی - که ازتالاب های با ارزش و نادر فلات مرکزی ایران به شمار می آید- به همراه مناطق حفاظت شده غنی، سبب رونق جاذبه های طبیعی اصفهان شده اند. مجموع آثار طبیعی وجاذبه های کم نظیر و متعدد تاریخی این شهرستان بر ارزش، اعتبار و شهرت جهانی اصفهان افزوده وسبب شده سفر به اصفهان در فهرست آرزوهای رویایی جهانگردان کشورهای مختلف جهان قرار گیرد.
صنایع و معادن
صنایع اصفهان دارای قدمتی تاریخی است و صنعت کاران اصفهانی مشهورترین صنعت گران ایرانی به شمار می آیند. صنایع دستی استان اصفهان از دیر باز به عنوان نماینده هنر اصیل مردم ایران، در جهان سرشناس شده است. از این رو، اگر اصفهان را گاهواره صنایع دستی ایران بنامیم، سخنی به گزاف نگفته ایم. نام اصفهان بی درنگ تصویر خاتم کاری، کاشی کاری، معرق، تابلوهای مینیاتور، قالی های نفیس ابریشمی و نقش های زیبای پارچه قلم کار را تداعی می کند. استان اصفهان از کانون های مهم صنعت ایران به شمار می آید. وجود مجتمع های صنعتی فولاد مبارکه، ذوب آهن، صنایع ریسندگی، پالایش گاه اصفهان، صنایع نظامی، صنایع خوراکی و. . . اهمیت صنعتی این استان را به خوبی نشان می دهد. اصفهان دارای معادن متعددی نیز است که در حال حاضر بخشی از این معادن فعال بوده و مورد بهره برداری قرار گرفته و به مصرف صنایع سبک و سنگین می رسد و برخی به گونه نیمه فعال و تعطیل است که با بررسی و پژوهش های بیش تری در آینده، در راستای گسترش صنایع کشور مورد استفاده قرار خواهد گرفت. مهم ترین معدن هایی که در حال حاضر در این استان مورد بهره برداری قرار دارد، عبارتند از : - معدن های سرب و روی ایران کوه، کوه انجیر و روستای تیران که در باختر شهرستان اصفهان قرار دارند. معادن این شهرستان، عبارتند از : معدن سنگ ساختمانی، سرب، روی، مس، نمک، منگنز.
کشاورزی و دام داری
مهم ترین فرآورده های کشاورزی این شهرستان عبارتند از: چغندرقند، پنبه، گندم، جو، ‌سبزی، و گونه های میوه مانند : زردآلو، گیلاس، هلو، گلابی، انگور، خربزه، هندوانه، ‌خیار، …. از جمله میوه هایی که در شهرستان اصفهان سرشناس اند، گونه های زردآلو است. که درمحل، آن را شکرپاره می نامند و گلابی که گونه مرغوب آن را شاه میوه می گویند. کشت گندم، علوفه، پنبه، صیفی جات و … نیز بسیار رایج است. در شهر اصفهان و پیرامون آن، درختان میوه هسته دار و دانه دار نیز کشت می شود.
مشخصات جغرافیایی
مرکزشهرستان اصفهان، در جنوب استان اصفهان، ‌در 32 درجه و 38 دقیقه پهنای شمالی و 51 درجه و 39 دقیقه درازای خاوری نسبت به نیمروز گرینویچ قرار دارد. این شهرستان از سوی شمال به شهرستان های نایین، اردستان و برخوار و میمه، از خاور به استان یزد، ‌از باختر به شهرستان های خمینی شهر، فلاورجان، مبارکه، شهرضا، ‌و از جنوب به استان فارس محدود است. بلندی شهرستان اصفهان از سطح دریا 1 هزار و 575 متر است و بخش دشتی آن، از آبرفت رودخانه زاینده رود تشکیل یافته و در پای دامنه های خاوری بلندی های زاگرس قرار گرفته است. از سوی جنوب باختری فاصله چندانی با دامنه کوه های زاگرس نداشته اما از شمال خاوری در فاصله دورتری از کوه های مرکزی قرار گرفته است. آب و هوای آن معتدل و فصل های چهارگانه آن منظم است. بادهای این شهرستان باختری است و در تابستان جهت خاوری و آرامی دارد. بیش ترین درجه حرارت در اصفهان 42 و کم ترین درجه حرارت 16 درجه سانتی گراد ثبت شده است.
این شهرستان از نظر پوشش گیاهی در ردیف نواحی فقیر ایران به شمار می رود، زیرا گذشته از دره زاینده رود که به دلیل مساعد بودن شرایط لازم دارای پوشش گیاهی کافی است، ‌نقاط دیگر شهرستان به دلیل وجود آب و هوای بیابانی و نیمه بیابانی، کمی باران و تبخیر شدید، ‌دارای پوشش گیاهی ناچیز است. شهر اصفهان، در دشتی رسوبی، که از حاصلخیزترین دشت های فلات مرکزی ایران می باشد، بنا گردیده است. این دشت، در دوران چهارم زمین شناسی، در نتیجه رسوب گذاری رودخانه زاینده رود به وجود آمده است. شهر اصفهان دارای آب و هوای خشک با توان تبخیر شدید است. در بخش بندی آب و هوایی Koppen، این شهر به عنوان آب و هوای بیابانی خشک و سرد شناخته شده است. مهم ترین رودخانه شهرستان اصفهان زاینده رود است که از بلندی زردکوه بختیاری سرچشمه می گیرد و با کندن تونل کوهرنگ به درازای 2 هزار و 823 متر، در سال 1332 ه . ق، بخشی از آب سرچشمه رود کارون را به زاینده رود برگردانده و به گسترش کشاورزی شهرستان کمک زیادی شده است. بلندی های پیرامون شهر اصفهان عبارتند از : پیلا یا پیلارته ( سید محمد ) در شمال باختری، تپه آتشگاه و کوه دنبه در باختر و کوه کلاه قاضی، شاه کوه و صفه در جنوب و تپه های آبشار و شهرستان در خاور. در پست ترین نقطه شهر، رودخانه زاینده رود در جهت باختر به خاور جریان دارد. زاینده رود که بزرگترین رودخانه مرکزی ایران است، از زردکوه تا گاوخونی را‌ آبیاری می کند. ( برای اطلاعات بیش تر نگاه کنید به اطلاعات جغرافیایی اصفهان )
وجه تسمیه و پیشینه تاریخی
اصفهان به سبب پیشینه تاریخی کهن خود در طول تاریخ با نام هایی چون: آپادانا، آصف هان، اَسباهان،اِسبهان، اِسپهان، اسپینر، اسفاهان، اِسفهان، اصفهان، اصفهانک، انزان، بسفاهان، پارتاک، پارک، پاری، پرتیکان، جی، دارالیهودی، سپاهان، شهرستان، گابا، گابیان، گابیه، گبی، گی، نصف جهان و یهودیه نیز خوانده شده است. بسیاری از پژوهش گران بر این باورند که اختصاص این ناحیه در پیش از اسلام - به ویژه در دوران ساسانیان – به گرد آمدن سپاهیان مناطق جنوبی ایران، مانند : کرمان، فارس، خوزستان، سیستان،. . . وجه تسمیه آن به « اِسپهان »، بوده و سپس در بعد از اسلام تحت تأثیر زبان عربی به « اصفهان » تغییر شکل داده است. شهر اصفهان، مرکز این منطقه مهم روزگاری پایتخت ایران به شمار می رفته است و در دوران ایلامی ها، استان کنونی اصفهان یکی از ایالت های کشور « اَنزان » یا « اَنشان » بوده است. در زمان هخامنشیان نام این ایالت و مرکز آن، از اَنزان به گابیان (گابا/گادوگای) تبدیل یافته و به سبب آبادانی، محل زندگی پادشاهان هخامنشی نیز بوده است. در دوران اشکانیان این منطقه یکی از ایالت های پهناور پادشاهی اشکانی و شهر اصفهان پایتخت آن بوده، حاکم آن عنوان شاه داشته است. اردشیر پاپکان مؤسس سلسله ساسانی، در تعقیب اردوان پنجم - آخرین پادشاه اشکانی - از مداین به منطقه اصفهان آمده، با غلبه بر ساتراب (استاندار) آن، اصفهان را گشود. در زمان ساسانیان، منطقه اصفهان اهمیت بسیاری داشته و جنبه دفاعی و نظامی آن، که مرکز گردآوری سپاه بوده، بر ارزش جغرافیایی اش، افزوده است. در این دوره خانواده بزرگ ایرانی « اسپوهران » یا « هفا » بر اصفهان حکمرانی می کرده اند. بر اساس پاره ای از پژوهش ها، در اواخر این دوران، یزدگرد به خواهش همسرش « شوشن دخت » یک کلنی یهودی در مرکز آن ( گی ) ایجاد کرد. گِی که بعدها « الیهودیه » یا کوی یهودی ها نامیده شد، آن بخش از شهر کنونیِ اصفهان است که بازار بزرگ اصفهان در آن قرار دارد. از این روی، بیش تر مکان های اسلامی کنونی این بخش، در گذشته متعلق به یهودی ها بوده است.
هنگام ورود مسلمانان به ایران، ‌اصفهان شامل دو شهر بود، جی و یهودیه در باختر جی بود، که اصفهان کنونی همان یهودیه است. در 23 یا 24 هـ . ق، اصفهان به دست مسلمانان افتاد و تا حدود 300 سال، حاکمانی از سوی خلفا در آن جا فرمانروایی می کردند. پس از روی کار آمدن دیلمیان، حسن رکن الدوله دیلمی، اصفهان را پایتخت خود کرده در توسعه آن کوشید. به دستور وی دیوار میان کوی های جی و یهودیه را برداشته بارویی به دور شهر کشیده شد، ‌که دورش حدود 21 هزار گام بود.
در محرم سال 433 هـ . ق، طغرل سلجوقی پس از یک سال محاصره در دومین لشگرکشی خود به اصفهان آن را گشود و حکومت دیالمه کاکویه را از این منطقه بر انداخت. طغرل 12 سال در اصفهان زندگی کرد و پانصد هزار دینار خرج ساختمان ها و امور خیریه، مسجدها و خانقاه ها کرد. پس از سال 633 هـ . ق، که اصفهان توسط سپاهیان اوکتای قاآن، جانشین چنگیز گشوده شد، این منطقه در سیطره مغولان قرار گرفت. عمق و غنای فرهنگی ایرانیان به اندازه ای بود که در کمتر از نیم قرن این قوم خونریز را آداب و فرهنگ آموختند. چنان که در زمان حکومت سلطان محمد اولجایتو که در آغاز سده 8 هـ. ق به حکومت رسید در اصفهان همانند دیگر نقاط ایران مسجد و بناهای متعددی ساخته شد. یکی از مشهورترین و زیباترین این آثار، محرابی است گچ بری در مسجد جامع اصفهان که به محراب اولجایتو معروف گردیده است. پس از در گذشت ابو سعید بهادر خان، سومین ایلخان مسلمان مغول، شاهزاده گان و امیران بر شهرها ومناطق ایران چیره شدند و چندی فرزندان امیر چوپان در اصفهان حکومت کردند و سپس شاه شیخ ابو اسحاق اینجو، بر آن دست یافت. حکومت خاندان اینجو با کشته شدن ابواسحاق به دست مظفریان پایان یافت، و حکومت مظفریان نیز در اواخر سده 8 هـ. ق، با کشته شدن شاه منصور آخرین پادشاه این خاندان در نزدیکی شیراز به دست تیمور لنگ، به سرانجام خود رسید. تیمور سپس رهسپار اصفهان گشت و در ماه رجب سال 795 هـ. ق، اصفهان را گشود. اصفهان در اواخر دوره تیموری، چندی نیز در قلمرو ترکمانان قراقویونلو قرار گرفت.
هر چند پس از تأسیس سلسله صفوی به دست شاه اسماعیل صفوی در سال 906 هـ. ق، وی تبریز را به عنوان پایتخت برگزید؛ اما از سال 1000 هـ. ق شاه عباس کبیر پایتخت را به اصفهان انتقال داده در طول 42 سال حکومت خود، پیوسته به عمران و آبادی کشور، به ویژه اصفهان پرداخت. ایجاد میدان بزرگ نقش جهان، عالی قاپو، مسجد شیخ لطف الله و سردر قیصریه، مسجد شاه، بازار شاهی، خیابان چهار باغ، شهرک جلفا، کلیساهای تاریخی،. . . در این شهر نتیجه گام ها و تلاش های شاه عباس بزرگ است. پس از شاه عباس، هر یک از شاهان صفوی نیز به نوعی در آبادانی اصفهان کوشیدند. شاه صفی بنای امام زاده اسماعیل را در محل آن، به خوبی تعمیر و تزیین کرد. هم چنین دَرِ بزرگ مسجد شاه را نقره پوش و طلا کاری نمود. شاه عباس دوم بناهایی چون کاخ پادشاهی چهل ستون و ساختمان پل خواجو و ساختمان های سلطنتی کرانه زاینده رود، مانند هفت دست، آیینه خانه، و نمکدان را ساخت و باغ پهناور سعادت آباد را ایجاد کرد. شاه سلیمان کاخ هشت بهشت را بنا نمود و شاه سلطان حسین نیز مدرسه سلطانی یا مدرسه چهار باغ، سرای فتحیه (محل مهمانسرای شاه عباس) و بازارچه شاهی را بنا کرد. در سال 1135 هـ. ق، شاه سلطان حسین اصفهان را پس از هفت ماه محاصره و قحطی شدید به محمود غلجایی تسلیم کرد. چون تهماسب میرزا در قزوین از استعفای پدرش آگاه شد، خود را شاه خواند و برای پس گرفتن پایتخت به تلاش افتاد. محمود غلجایی ( محمود افغان ) سرانجام پس از 30 ماه حکومت، در سال 1137 هـ. ق، به دست پسر عمویش اشرف غلجایی کشته شد و اشرف در اصفهان به حکومت رسید. در دوران قاجاریان نیز، اگرچه پایتخت، دیگر به تهران منتقل گردیده بود؛ اما اصفهان هم چنان از اهمیت فوق العاده ای برخوردار بود. در این دوران در پاره ای از بنا ها تغییراتی داده شد. یکی از حاکمانی که در این دوران مدت طولانی بر این شهر حکم راند، ظل السلطان فرزند ناصرالدین شاه بود.

زاینده رود
زاینده رود تنها رودخانه بزرگ اصفهان است که پس از آبیاری نمودن شهرها و آبادی های مسیر خود وارد شهرستان اصفهان می شود. رودهای ایزدخواست، تیغ زرد، جوشقان، چشمه ریزه، دستکن، دهلر، رباط، رحیمی، سوه، سه گنبد، کلهر رود، لاچاورگ، لادرجه، لقر، محمد آباد، هزاره گره و هینی از دیگر رودهای این شهرستان هستند. چشمه های فراوانی در شهرستان اصفهان وجود دارد که از قابلیت های گردشگری طبیعی برخوردار هستند. برخی از آن ها عبارت اند از: چشمه آبشار شاه، چشمه و مزرعه توتستان، چشمه نبی، چشمه ملارد، چشمه راهروان، چشمه هفتون و چشمه خوراسگان.
چشمه ملارد
چشمه ملارد در 10 کیلومتری شمال اصفهان و جنب کوه سید محمد قرار دارد.
سد زاینده رود
این سد در محل آبادچی در ناحیه ای کوهستانی قرار گرفته است و موقعیت مناسبی برای جلب ایران گردان داخلی و خارجی دارد. در کنار سد، پلاژها و تاسیساتی احداث کرده اند که مورد مراجعه مسافرین و اهالی شهرهای اصفهان و خوزستان، به ویژه در فصل تابستان، قرار می گیرد. در دریاچه سد امکان قایق رانی و ماهی گیری نیز وجود دارد. سد دیگری بر روی یکی ار شعبات زاینده رود به نام چشمه مرغاب احداث شده و در سال 1370 مورد بهره برداری قرار گرفته است. در صورت ایجاد تاسیسات پذیرایی لازم، اطراف سد می تواند مورد بهره برداری گردشگری قرار می گیرد.

بندرانزلی با وجود تاریخ کوتاه خود به سرعت صنعتی شده و رشد و توسعه چشم‌گیری داشته است که شروع آن مقارن با حکومت سلسله صفوی در ایران بوده است. امکان ماهی‌گیری، روابط بازرگانی ایران با کشورهای همسایه و دیگر عوامل نخست انزلی را تبدیل به یک شهرک و‌ آن گاه مبدل به یک بندر مهم کرد. اقتصاد بندر انزلی توریستی و ترانزیتی و 30% کشاورزی است. انزلی امروزه به واسطه ارتباط با کشورهای مستقل شمالی‌و نزدیکی به نقاط پرجمعیت و مراکز مهم تجاری وصنعتی ایران از اهمیت ویژه ای برخوردار است و ضمن تماس دریایی با بندر مهم کرانه دریای مازندران، از راه کانال ولگا – دن و دریای سیاه با بندرهای تجاری و بین المللی کشورهای مختلف اروپایی نیز ارتباط دارد. در این بندر اسکله های قابل استفاده‌ای برای پهلو گرفتن کشتی های بازرگانی فراهم است، به طوری که در یک آن، چندین‌فروند کشتی را به اسکله و چندین فروند دیگر را به صورت دوبله پهلو می‌دهند.برنج،مرکبات،کالاهای‌ساخته‌شده‌و‌ماهی‌از‌محصولات‌این‌شهرستان‌است. مهم‌ترین‌صنایع دستی این شهرستان سبدبافی، حصیربافی و سفال‌گری است. سبدبافی و حصیربافی از صنایع دستی رایج در این شهرستان است که خانگی است. سبد و حصیر مصارف گوناگون دارند و برای کف و سقف به کار می روند و سبد، کلاه، حصیر،زیرانداز، کفپوش از آن‌ها تهیه می‌شوند. سبد و حصیرهای رنگی جنبه هنری و تزیینی دارند. روستاهای اطراف شهرستان بندر انزلی از نظر تولید حصیرهای زیبا و مرغوب شهرت دارند. دو گونه سفال در این شهرستان تولید می‌شوند. سفال‌هایی که از وسایل ضروری زندگی است و مورد استفاده مردم قرار می گیرند مانند سفال‌های سقف برای پوشش بام‌ها و انواع ظروف مورد نیاز خانه ها مانند گلدان،کوزه،نمکدان و غیره. دوم سفال‌هایی که جنبه تزیینی دارند و در ساختن آن ذوق و استعداد به‌کار رفته و گروه دوم به مفهوم واقعی سفال است که جزو صنایع دستی به شمار می آید. صنایع دستی یکی از مهم‌ترین جاذبه های گردشگری شهرستان بندرانزلی را تشکیل می‌دهند.تالاب‌انزلی،منطقه‌ی‌حفاظت‌شده‌سیاکشم،منطقه‌ی‌حفاظت‌شده سرخانکل، آرامگاه آقا سید محمد نجفی، برج ساعت، بقعه امام زاده صالح، بقعه بی بی حوریه، پل غازیان، پل میان‌پشته، ساختمان گمرک، ساختمان معتمدی وکاخ میان پشته نیز برخی از دیدنی‌های شهرستان بندر انزلی را تشکیل می‌دهند.
صنایع و معادن
صنایع‌دریایی‌و کشتی‌سازی، شیلات و انواع کارخانه‌های مرتبط با صنعت شیلان در شهرستان بندرانزلی وجود دارند. از معادن این شهرستان اطلاعات مستندی در دست نیست.
کشاورزی و دام داری
اساس اقتصاد مردم شهرستان انزلی را ماهی‌گیری تشکیل می‌دهد و حدود 30درصد از فعالیت‌های بازرگانی و اقتصادی این ناحیه نیز به کشاورزی اختصاص دارد. آب کشاورزی از رودخانه و چاه تأمین می شود و فرآورده های کشاورزی آن : برنج، بنشن، دانه های روغنی، توتون، گیاهان علوفه ای، سیب، انجیر، انواع مرکبات و گردو است.دام داری نیز در کنار کشاورزی و بیش تر به صورت سنتی رواج دارد.
مشخصات جغرافیایی
بندرانزلی در طول جغرافیایی 49 درجه و 28 دقیقه و عرض جغرافیایی 37 درجه و 33 دقیقه و ارتفاع 24 متر پایین‌تر از سطح آب های آزاد قرار دارد. انزلی در 40 کیلومتری شمال باختری شهر رشت و در مسیر راه اصلی رشت – رضوان شهر و 136 کیلومتری جنوب خاوری آستارا می باشد. رود پسیخان و رود بهمبر از این شهر می‌گذرد. آب و هوای آن معتدل و مرطوب بوده و باران سالانه به طور متوسط 1951 میلی متر است. همسایه‌های بندر انزلی از شمال دریای مازندران، از خاور شهرستان رشت، از جنوب شهرستان صومعه سرا و از باختر شهرستان رضوان شهر هستند. بندرانزلی مهم‌ترین بندر شمالی ایران است که در کرانه جنوب باختری دریای مازندران و در قسمت شبه جزیره غازیان قرار گرفته، طول این شبه جزیره به 35 کیلومتر می رسد که مرداب انزلی را از دریای مازندران جدا می کند. بندر انزلی در مسیر راه رشت – رضوان‌شهر قرار دارد و تا رشت 40 کیلومتر و تا رضوان‌‌شهر 28 کیلومتر فاصله دارد. طبق سرشماری سال 1375 جمعیت شهرستان بندر انزلی 119827 نفر بود. زبان شان فارسی است که آن را با گویش گیلکی ادا می کنند.
وجه تسمیه و پیشینه تاریخی
قدیمی‌ترین ذکری که در متن های تاریخی از انزلی وجود دارد مربوط به سال 863 هـ . ق است که در آن زمان دهکده ای کوچک بوده است. این ناحیه از اوایل دوره صفویه، مورد توجه انگلیسی ها، روس ها و دولت مرکزی ایران که پایتخت آن قزوین بود، قرار گرفت. انگلیسی ها در تجارت ابریشم گیلان، با دایر کردن شرکتی تجارتی در مسکو، راه رشت – انزلی – بادکوبه به اروپا را رونق بخشیدند و انزلی به عنوان «دورازه‌اروپا» معروف شد. از این زمان به بعد، ‌انزلی به تدریج به صورت توقف گاهی برای کشتی های تجاری و پلی میان رشت و اروپا قرار گفت و روز به روز بر رونق آن افزوده شد. با روی کار آمدن پهلوی اول و توجه وی به بندر انزلی، این بندر بازسازی و اسکله های جدیدی در انزلی و غازیان ساخته شد و اداره بندر و کشتی رانی مجهز گشتند. در حال حاضر، بندر انزلی یکی از زیباترین شهرهای گیلان و مجهز ترین بندر کرانه های دریای مازندران است که سالانه هزاران تن کالا توسط کشتی، ‌از آن خارج و یا به آن وارد می شود.

تالاب انزلی در ساحل جنوب باختری دریای مازندران – در باختر دلتای سفید رود و در جنوب بندر انزلی – گسترده شده است. این تالاب از باختر به کپور چال و آبکنار، و از جنوب به صومعه سرا و بخش های شهرستان رشت، محدود است. محدوده آب تالاب انزلی بیش از 100 کیلومتر مربع است که آب رود ها، نهر ها و زهکش های کشاورزی واقع در حوزه های آبریز به آن می ریزد. ارزش های زیست محیطی و اقتصادی تالاب انزلی نقش ویژه ای در جغرافیا و حیات اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی استان گیلان دارد. نقش علمی تالاب در زمینه های مختلف جانور شناختی، گیاه شناختی و زیست محیطی حایز اهمیت است و پژوهنده گان از آن به عنوان یک آزمایشگاه طبیعی رایگان در زمینه های گوناگون استفاده می کنند.
چشم اندازهای زیبای تالاب، جاذبه های شگرف به منطقه بخشیده اند. محیط آبی و زنده تالاب انزلی و ارتباط گسترده آن با دریا، بستری مطلوب برای تخم ریزی انواع ماهیان فراهم سا خته است. این ماهیان، گذشته از این که یکی از منابع مهم غذای مردم اند، نقشی مهم در اقتصاد منطقه دارند. بیش از 20 گونه ماهی در تالاب انزلی وجود دارد که 11 گونه از آن بومی، هشت گونه مها جر و یک گونه نیمه مهاجرند.
ماهیان مهاجر مانند ماهی سفید و سوف، برای تخم گذاری و زاد و ولد به تالاب می آیند و پس از تخم ریزی دوباره به دریا باز می گردند. ماهیان بومی مانند ماهی کپور و اردک ماهی به طور دایم در تالاب زیست می کنند. دیگر ماهیان مهم تالاب عبارت اند از: سفید، سوف، سیم، اردک ماهی، کلمه، ماش، کپور، سیاه کولی، لای ماهی.
تالاب انزلی یکی از بهترین و مناسب ترین زیست گاه ها برای گونه های مختلف پرندگان مهاجر است. ده ها گونه از پرنده گان مهاجر در مسیر مهاجرت و سفر زمستانی تالاب انزلی را برای اقامت زمستانی انتخاب می کنند. هر سال، پرندگان مهاجر مانند غاز، قو، اردک، مرغابی، چنگر، و دیگر پرندگان شناگر در پیرامون آن اسکان موقت می گزینند. شکار و فروش این پرنده گان نیز، از منابع درآمد صیادان و ساکنان اطراف تالاب است. تالاب انزلی و جزیره های آن، چشم انداز هایی بسیار زیبا دارند و مشتاقان فراوان طبیعت را به سوی خود جلب می کنند. حفظ و نگه‌داری این تالاب و سلامت محیط زیست آن، به عنوان یک سرمایه بسیار ارزشمند ملی و محلی، یک وظیفه و رسالت تاریخی برای همه کسانی است که خود را در قبال جامعه مسئوول می دانند.

عمارت معتمدی بندر انزلی
این ساختمان که در بلوار بند انزلی واقع شده و هم اکنون پاسگاه نیروی انتظامی است در سال 1234 هجری همری (1198 خورشیدی) به دستور معتمدالدوله میرزا عبدالوهاب در دو طبقه ساخته شده است.دیوارهای قطوری دور تا دور هر دو طبقه ان را احاطه نموده و سقف آن حلب کوبی شده است. این بنا یکی از قصرهای دوره قاجاریه و محل سکونت همراهان شاه یا بزرگان آن دوره بوده است.
عمارت گمرک بندر انزلی
از دیگر بناهای تاریخی گیلان، عمارت گمرک بندرانزلی و محل استقرار نیروی دریایی است که هر دو به دوره پهلوی مربوط است. بخش تعمیر کشتی و به آب انداختن آن‌ها در اداره بندر، از تاسیسات مدرن آن زمان به شمار می‌رود و هنوز نیز جالب و دارای اهمیت است. اصل بناهای اداره بندر به دوره قاجار تعلق دارد و روس ها آن را ساخته اند ولی در دوره پهلوی بازسازی شده است. ساختمان موزیک به وسیله یک معمار یونانی و با سبک یونانی ساخته شده است. گنبد این بنا روی هشت ستون مدور استوار شده است. این بنا در گذشته مورد استفاده دسته موزیک ارتش بوده و لذا به ساختمان موزیک شهرت یافته است.
عمارت میان پشته بندر انزلی
این کاخ در میان باغی دل انگیز و بزرگ به مساحت تقریبی 17 هکتار در غازیان بندر انزلی ساخته شده و از یک سو مشرف به دریا است و هم اکنون در اختیار نیروی دریایی جمهوری اسلامی ایران است. کاخ میان پشته پس از آتش سوزی کاخ خوشتاریا به دستور رضاشاه و در شرق آن ساخته شد. زیر بنای این کاخ 1168 متر مربع است و بدنه آن از سنگ قواره بلوک به صورت دو جداره ساخته شده است. این کاخ 11 اتاق و یک سالن پذیرایی با سرویس های لازم دارد. سقف همه اتاق ها از بتون آرمه ساخته شده است و سقف داخلی آن دارای گچ بری های استادانه و یک نقش برجسته بر بالای دیوارها و در محل اتصال دیوارها با سقف است.
در بخش شمالی این کاخ، یک در بزرگ قرار دارد که پس از گذشتن از آن و یک راهروی پهن می توان به سرسرای کاخ رسید. دو راه پله شرقی – غربی آن به طبقه بالا راه دارند. در مسیر راه پله، پنجره هایی با نقش خورشید وجود دارد که رو به جنوب باز میشوند. زیباترین عنصر این کاخ راه پله مارپیچ آن است که تا زیر شیروانی امتداد می یابد. این کاخ با شماره 1511 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
عمارت شهرداری بندر انزلی
عمارت شهرداری انزلی که نمونه ای از معماری دوره پهلوی در گیلان است در قسمت بالای پارک بلوار واقع شده و مشابه دیگر بناهای دوره پهلوی است که برای فرمانداری ها و شهرداری ها ساخه شده اند.