واژه اردبیل واژه‌ای اوستایی است که از دو کلمه آرتا ( مقدس ) و ویل ( شهر ) به معنی شهر مقدس ترکیب شده است. وسعت این شهرستان 3810 کیلومتر مربع است و چهره عمومی شهرستان اردبیل متاثر از ارتفاعات کوهستان های سبلان، طالش و بزغوش است که این عوامل طبیعی سبب محصور شدن آن شده اند. شهرستان اردبیل از شهرستان های با اهمیت ایران به شمار می آید که دارای آثار تاریخی و جاذبه های طبیعی بسیار زیادی است. عشایر استان اردبیل که در دامنه های سبلان پراکنده اند، جشن های متعدد مذهبی و سنتی ایرانیان که با آداب و رسوم مختلف در مناطق گوناگون این استان اجرا می شوند، انواع غذاها و خوراکی هایی که یکی از شهرت های اساسی منطقه به شمار می آیند و هم چنین آداب حاکم بر مراسم های مختلف مذهبی و خصوصی از جمله مهم ترین جاذبه های اجتماعی اردبیل به شمار می آیند که در کنار دیگر جاذبه های این منطقه تصویر زیبایی در ذهن گردشگران به جای می گذاردند.
آش دوغ معروف ترین غذای محلی اردبیل است که با ماست، سبزی، سیر، کوفته ریزه و برنج تهیه می شود و طعم بسیار خوبی دارد. در بلندی های اردبیل که سرمای زیادی وجود دارد خوردن آش داغ محلی اردبیل خوشمزه ترین قسمت خاطرات گردشگران را تشکیل می دهد. عسل سبلان شهرت ملی دارد و در تمام ایران معروف است و لذا صبحانه های منطقه اردبیل با عسل، نان تازه و کره محلی نیز از جذابیت های خاص خود برخوردار است. صنایع دستی اردبیل یکی از جاذبه های فرهنگی این منطقه است که زینت بخش کانون های فرهنگی و مسکونی بسیاری از کشورهای جهان است. بیش ترین و معروف‌ترین صنایع دستی اردبیل را زیراندازها و بافته‌های رنگارنگی تشکیل می دهند که از ویژگی های منحصر به فردی برخوردار بوده و مخصوص خود منطقه است.
مکان های دیدنی و تاریخی
شهرستان اردبیل از شهرستان های با اهمیت ایران به شمار می آید که دارای آثار تاریخی و جاذبه های طبیعی بسیار زیادی است.کوهستان پرشکوه سبلان با قله آتشفشانی سبلان و چشمه های آب گرم و دریاچه های طبیعی پرشمار، مهم ترین جاذبه طبیعی شهرستان اردبیل محسوب می شود. در سبلان بهار به بهار می توان نظاره گر گرایل بود که برای نفس کشیدن و برای دست ساییدن به خاک سبلان و برای دویدن در پی گله های گوسفندان و برای شنیدن هیاهوی بی تاب زنبوران عسل و برای استشمام عطر گل های رنگارنگ وحشی و برای سلام دادن به سبلان می آیند. شهرستان اردبیل همچنین دارای بناهای تاریخی و مکان های دیدنی زیادی است که برخی از آن ها هم چون بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی شامل بناهای متعدد از دوره های مختلف می شود و با رفتن به یک مکان دیدنی می توان چندین اثر تاریخی و قدیمی را مشاهده کرد. مساجد تاریخی، تپه های باستانی، حمام های قدیمی،عمارت های بزرگ،گورستان‌های‌مشاهیر و بقعه های مقدس و تاریخی از دیگر دیدنی های شهرستان اردبیل هستند.
صنایع و معادن
صنایع اردبیل در دو گروه صنایع دستی و صنایع ماشینی قابل بررسی است. صنایع دستی اردبیل بیش تر توسط عشایر و ساکنان شهرها و روستاهای کوچک منطقه صورت می گیرد. قالی بافی، گلیم بافی و جاجیم بافی از کهن ترین صنایع دستی شهرستان اردبیل است که دارای شهرت فراوان و اهمیت ویژه ای هستند. گلیم بافی در این میان از اهمیت بسیار زیادی برخوردار بوده و فرش اردبیل در مجموعه فرش های نفیس آذربایجان به شمار می آید. نقشه شکسته و اسلیمی، زمینه فرش های تولیدی فرش بافان اردبیلی را تشکیل می دهد. از مهم ترین طرح های این نقشه ها می توان به طرح قیچی، تک گل، ستاره، ریزماهی، وان، هریس، زیرخاکی، کله قوچ، زرین قلم، طرح قره باغ، لچک ترنج و مانند این ها اشاره کرد. بر اساس آمار موجود 80 درصد فرش تولیدی شهرستان اردبیل، به خارج از کشور و بیش تر به کشورهای آلمان، ایتالیا، فرانسه و ژاپن صادر می شود. از دیگر صنایع دستی شهرستان اردبیل می توان شال بافی، جوراب های پشمی، پشتی، قلاب دوزی، خورجین بافی، نقره کاری، قلمزنی، خاتم کاری، صنایع چوبی و فلزی و سفال گری را نام برد.
اردبیل در صنایع ماشینی نیز دارای اهمیت است. این شهرستان در تولید فولاد خام، لاستیک و سیمان طی سال‌‏های اخیر با راه‌‏اندازی کارخانه‌‏های متعدد به رشد خوبی دست یافته است و 40 هزار تن از کل لاستیک تولیدی کشور در اردبیل تولید می‌‏شود و سهم استان اردبیل از میانگین تولید 32 میلیون تن سیمان در سطح کشور حدود 3 درصد است.
کشاورزی و دام داری
آب و هوای مناسب و خاک مرغوب سبب شده که کشاورزی اصلی ترین منبع درآمد شهرستان اردبیل باشد. معاش غالب مردم اردبیل از فعالیت های کشاورزی و خدمات تامین می گردد و عمده محصولات کشاورزی این شهرستان، گندم، سیب زمینی، جو، ذرت دانه ای، چغندرقند، و انواع حبوبات و میوه است. پرورش زنبور عسل و تولید عسل مرغوب در اردبیل بسیار رونق دارد، به طوری که عسل این شهرستان شهرت ملی یافته است. پرورش نوعی ماهی قزل آلا نیز در این شهرستان صورت می گیرد که از نظر مزه و کیفیت غذایی از بهترین ماهی های جهان است. هم چنین شهرستان اردبیل در عرضه گوشت و محصولات لبنی نیز بسیار فعال است و از 5 میلیون واحد دامی استان نقش شهرستان اردبیل بسیار پر رنگ است.
وجه تسمیه و پیشینه تاریخی
واژه اردبیل واژه ای اوستایی است که از دو کلمه آرتا ( مقدس ) و ویل ( شهر ) به معنی شهر مقدس ترکیب شده است. به روایت اوستا زرتشت پیامبر ایرانی در کنار رود دائی یتا که امروزه ارس نامیده می شود به دنیا آمد و کتاب خود را در سبلان نوشت و برای ترویج دین خود، روی به شهر بازان پیروز آورد. عده ای به او گرویدند و در این ناحیه جنگی میان زرتشتیان و بت پرستان روی داد که در این جنگ زرتشتیان بر همه روستاها و قصبه های اطراف اردبیل دست یافتند و به افتخار این پیروزی آتشکده ای در اردبیل بنا کردند که امروزه آثار آن در سه فرسنگی این شهر در دهکده ای به نام آتشگاه باقی مانده است. اردبیل در دوره اشکانیان و در میان شهرهای آذربایجان جایگاه ویژه ای داشت.
نوشته اند که قهرمانان آذربایجان به نام دهام که از پهلوانان و از نژاد کیان بوده اند، در این دوره از اردبیل برخاسته اند. به این ترتیب، بنای شهر اردبیل را بسیار کهن تر از زمان ساسانی باید دانست. برخی نام قبلی این شهر را آذر بهمن نیز دانسته اند. اردبیل در سده های 4 تا 6 میلادی از سوی هون ها که هر چند گاه یکبار به ایران می تاختند، آسیب ها دید. از آنجا که پیروز ساسانی خرابی های اردبیل را که بر اثر خشکسالی و حملات هون ها ایجاد شده بود ترمیم کرد و ظاهرا دیواری به دور شهر کشیده، بنای آن را به او نسبت داده اند. پیش از دوره اسلامی آذربایجان دارای دو مرکز اصلی بود: یکی از این دو مرکز گنجک( به ارمنی گنزک ) بود که همان تخت سلیمان امروزی است، اما نام مرکز دیگر در جغرافیای استرابن از قلم افتاده است. در دوره اسلامی این دو مرکز را شیز و اردبیل خوانده اند. می گویند اردبیل بدون شک مرکز تابستانی آذربایجان بوده است. از اواسط تا اواخر دوره ساسانی، اردبیل به تنهایی مرکز آذربایجان به شمار می رفت و سکه های دوره پارتی و ساسانی در این منطقه با علامت اربارات ضرب می شده است. اردبیل به هنگام فتح آذربایجان به دست مسلمانان همچنان پایتخت این منطقه و مقر مرزبان آن بود.
در دوره ایلخانان گرچه تبریز، به عنوان شهر مهم آذربایجان رو به رشد بود و از لحاظ سیاسی جایگزین اردبیل به شمار می آمد اما اردبیل نیز به عنوان دارالارشاد هنوز از جایگاهی خاص برخوردار بود. اردبیل در دوره صفوی از لحاظ سیاسی و اقتصادی سرآمد شهرهای ایران بود. شاه اسماعیل صفوی قیام خود را از اردبیل آغاز کرد. این شهر در مسیر شاه راه تجاری ایران و اروپا قرار داشت و ابریشم وارده از گیلان، از طریق اردبیل به اروپا صادر می شد. این امر در پیشرفت اقتصادی و افزایش درآمد مردم تاثیری مهم داشت. اردبیل دردوره قاجاریه رونق و شکوه گذشته را باز نیافت و وسعت آن به حدود یک سوم وسعت شیراز می رسید.
مشخصات جغرافیایی
شهر اردبیل مرکز شهرستان، در 48 درجه و 18 دقیقه طول جغرافیایی و 38 درجه و 15 دقیقه عرض جغرافیایی و در ارتفاع 1311 متری از سطح دریا قرار گرفته است. وسعت این شهرستان 3810 کیلومتر مربع است و چهره عمومی شهرستان اردبیل متاثر از ارتفاعات کوهستان های سبلان، طالش و بزغوش است که این عوامل طبیعی سبب محصور شدن آن شده اند. این شهرستان به عنوان یکی از مناطق سردسیر ایران بین پنج تا هشت ماه از سال سرد است. اردبیل ازشمال به شهرستان نمین از جنوب به گیوی از غرب به مشکین شهر و از شرق به استان گیلان محدود است. مسیرهای دسترسی به این استان عبارت اند از:
- مسیر راه اردبیل – آستارا به درازای 67 کیلومتر
- مسیر اصلی اردبیل -– خلخال به درازای 114 کیلومتر
- مسیر اصلی اردیبل – گرمی – بیله سوار
- مسیر اصلی اردبیل – سراب به درازای 85 کیلومتر شهرستان اردبیل هم چنین دارای فرودگاه است.