شیراز نگین درخشان فرهنگ و تمدن ایران زمین و یکی از زیباترین و نام دارترین مناطق ایران است. شیراز با سابقه تاریخی منحصر به فرد خود مجموعه‌ای از تمدن باستانی جهان را در برداشته، وارث تمدن اقلیم پارس و نشانه ای از هویت باستانی و سهم بسیار ارزشمند ایران در تمدن و فرهنگ جهان است. شیراز با موقعیت خاص جغرافیایی خود که سه فصل از فصل های سال، هوایی بهاری دارد؛ سرزمین شعر و شاعری نیز هست و دو مروارید بزرگ ادبیات جهان ( سعدی و حافظ) زادگاه این سرزمین هستند و آرامگاه آن ها محفل هنردوستان است. شیراز با مناطق اطراف آن یعنی تخت جمشید، نقش رستم و شهرهای دیرینه یکی از قدیمی ترین مجموعه های تمدنی جهان است و آثار تاریخی اطراف آن که از عظیم ترین آثار باقی مانده در جهان است به تمدن کهن ایران، اعتباری خاص داده است.آثار پرافتخار زمان هخامنشی ها و ساسانی‌ها، نمایش‌گر ذوق‌حجاری، معماری،کاشی‌کاری، نقاشی و مجسمه سازی مردم فارس پیش از اسلام است. بعد از اسلام نیز فارس ها به خصوص مردم شیراز به شیوه دیرین خود، در کسب هنر و آفریدن صنایع دستی کوشش فراوان به کار برده اند و در این راه بسیار موفق عمل کرده اند. هنرمندان شیرازی در تاریخ هنر ایران در خط و تذهیب، جلوه سازی و گل و بوته سازی،معماری و گچ بری، خاتم سازی و نقره کاری، ابریشم دوزی، قالی‌بافی و منبت کاری از نام داران و سرآمد های این هنر به شمار می‌رفته‌اند. امروزه نیز این منطقه به لحاظ صنایع دستی بسیار قوی عمل می کند و خاتم کاری، منبت کاری، معرق کاری، قالی بافی، پارچه بافی، نقره کاری، مسگری و بافت گلیم های زیبا از مهم ترین صنایع دستی شهرستان شیراز محسوب می شود.
بافت قالی در شهرستان شیراز از سابقه ای طولانی برخورداراست. در تجارت فرش، تمام قالی های ناحیه فارس (جنوب غربی ایران) را تحت عنوان قالی شیراز نام می برند که به طور کامل در صنایع دستی استان فارس توضیح داده شده است. بخشی از فرشینه های خمسه هم که به شیرازی معروفند، از نظر جنس متوسط است و به جز بافندگان خمسه، بافندگان روستاهای غیر عشایری نیز آن را می بافند. این بافته ها نیزبه نام قالیچه های شیرازی مشهورهستند و به کشورهای دیگر نیز صادر می شوند.
پارچه‌های ابریشمی، نخی و پشمی شیراز و ظروف مسی و نقره کاری این منطقه نیز از شهرت به سزایی برخوردار بوده و گلیم بافی هم در این ناحیه شهرت زیادی دارد. صنایع دستی شهرستان شیراز از جمله صادرات این شهرستان به شمار می آید. خاتم کاری مهم ترین و مشهور ترین صنعت دستی شهرستان شیراز است. خاتم کاری یکی از هنرهای با ارزشی است که در شرق وجود دارد و مهم ترین صنعت دستی فارسی است که بهترین نوع آن در شیراز تولید می ‌شود. از گذشته خاتم سازی اطلاع زیادی در دست نیست، زیرا مواد اولیه خاتم بیش تر چسب و چوب است و این دو ماده بر اثر مرور زمان از بین می روند. با این همه در مکان هایی که از نظر مردم جنبه تقدس داشته، به خاتم هایی بر می خوریم که قدمت دویست تا سیصد ساله دارند. تصور می شود هنر خاتم سازی برای اولین بار در شهر شیراز به وجود آمده و مرکزاصلی خاتم کاری در شیراز باشد. شاید بهترین نمونه این هنر درعصر حاضر، میز خاتمی است که در نمایشگاه جهانی بروکسل (سال 1958) مدال طلا را نصیب خود کرد.
کهن ترین نمونه خاتم که در دست است متعلق به دوره صفویه است. این اثرمربوط به بقعه شاه نعمت الله ولی در ماهان کرمان است. در خاتم کاری های شیراز بیش تر گل های کوچک و ستاره های درخشانی که از مواد مختلف ترکیب یافته اند، دیده می شود.( قطعات کوچک منظمی از نی، مس، قلع، چوب، عاج بریده و آن ها را روی سطحی که قبلا سریشم زده اند، می چسبانند.) خاتم کاری بیش تر در روی رحل و صندوقچه های کوچک و جعبه های آرایش صورت می گیرد و نیز ممکن است به موجب سفارش، اشیاء بزرگ تر از قبیل میز و صندلی و غیره را نیز خاتم کاری نمایند. درخاتم های گران قیمت قسمت های فلزی خاتم از طلا یا نقره تشکیل می شود و به جای استخوان در ساخت آن ها عاج به کار می رود. مرغوب ترین نوع خاتم، نوعی است که پره وارو نامیده می شود و نوع دیگری هم هست که به سیم دار مشهور است. چوب، فلز، استخوان و رنگ سبز، مواد و مصالح خاتم سازی را تشکیل می دهند. انواع وسایل و ابزار این رشته عبارتند از: رنده که پشت خاتم را بسیار ظریف می تراشد، تنگ های گوناگون نظیر تنگ مثلث سابی، سیم سابی، پره ساب، گل ساب و توگلو ساب، اره، اره سرقطع کن که سر چوب ها یا گل خاتم را قطع می کند، سوهان که انواع مختلف دارد، پرگار، گونیا، چکش، گاز انبر، مغاز و پرس.
منبت کاری از صنایع و هنرهای دستی شیراز است. واژه منبت به معنای کنده کاری روی چوب است که سابقه ای دیرینه در شهرستان شیراز دارد. شاید بتوان آغاز تاریخ منبت کاری را زمانی دانست که انسان نخستین بار با ابزاری برنده چوبی را تراشیده است. مهم ترین ماده ای که روی آن منبت کاری می کنند چوب است. چوب منبت کاری باید محکم و بدون گره باشدو برای این منظور از چوب های آبنوس، فوفل، بقم، شمشاد، عناب و گردو استفاده می شود. شناخت راه چوب یکی از مهم ترین اصول کار است و عاج، صدف و استخوان از دیگر مصالح مورد استفاده در هنر منبت کاری است.
معرق کاری یکی دیگر از صنایع روی چوب و با اهمیت شیرازی هاست که شیوه جدید آن، پدیده تازه ای در ایران است و عمری پنجاه ساله دارد. معرق در اصل بر تکه های ریزی از کاشی اطلاق می شود که در کنار هم چیده می شوند و فرم های مختلفی را تشکیل می دهند. این نوع کاشی برای تزیین داخل و خارج گنبدها و سردر مساجد به کار می رفته است. معرق کاری در قرن ششم هجری یعنی در دوره سلجوقیان به سمت کمال رفت و متداول شد. در شیوه تازه معرق روی چوب که به تازگی از منبت کاری جدا شده، طرح مورد نظر روی چوب زده می شود و به وسیله مغار خالی شده و به جای آن تکه هایی به همان اندازه از چوب های مختلف یا عاج، جاگذاری می شود. پس از به وجود آمدن اره مویی های بسیار باریک، معرق روی چوب وارد مرحله جدیدی شد و هنری با ظرافت و اعجاب آور به وجود آمد. در این مرحله جدید با قرار دادن قطعات مختلف از قبیل صدف، عاج، استخوان، فلز و چوب های مختلف رنگی در کنار یکدیگر، معرق ایجاد می شود. معرق کاری های شیراز از جمله صنایع دستی صادراتی این شهرستان به شمار می آیند.
ایلات عمده ای در بخش های تابعه این شهرستان به زندگی کوچ نشینی مشغول هستند. ایل قشقایی در محدوده شمال و شمال غربی شیراز رفت و ‌آمد می کنند و طوایف عمده آن کشکولی دره شوری، شش بلوکی، قراچه ای فارسیمدان، عمله و لبو محمدی هستند. این ایل در حال حاضر اهمیت و نفوذ سابق خود را از دست داده و دارای ایلخان نیست. ایلات خمسه نیز بیش‌تر در قسمت های خاوری و جنوب خاوری شیراز رفت و آمد می کنند و شامل 5 ایل هستند به نام های اینانلو، بهارلو، عرب، نفر و باصری. مردم شهرستان شیراز آریایی نژاد بوده و اهالی این شهرستان دارای زبان فارسی با گویش ویژه شیرازی هستند که به زبان فارسی اصیل نزدیک‌تر است. تقریبا 97 درصد شهرستان شیراز مسلمان و شیعه مذهب بوده و 3 درصد دیگر را نیز سایر ادیان تشکیل می‌دهند.
جاذبه های تاریخی متعدد که در گوشه و کنار این شهرستان پراکنده شده اند، نشان از اهمیت و عظمت این منطقه در دوره های باستانی، اسلامی و معاصر دارند. آرامگاه کوروش کبیر که در دشتی پهناور قرار گرفته و از سنگ های سفید رنگ ساخته شده و قدمت آن به دوره هخامنشیان می رسد، مسجد جامع عتیق که از کهن ترین مسجد های استان فارس و شهرستان شیراز است و قدمت آن به دوره های اولیه اسلام می رسد، مسجد وکیل که از شاهکارها و آثار پر ارزش دوره زندیه است و دروازه قرآن که از شهرتی جهانی برخوردار است، نمونه هایی از آثار دوره های مختلف در شهرستان شیراز به شمار می‌آیند.
بازار وکیل شیراز که دارای ویژگی های خاص و زیبایی خیره کننده‌ای است به همراه باغ های مشهوری چون باغ عفیف آباد (باغ گلشن) و باغ ارم‌ که از مشهور ترین باغ های ایران در جهان است، در این شهرستان واقع شده‌اند. نارنجستان قوام از دیگر بناهای ارزشمند منطقه است که در آن اثر هفت هنر ایرانی، (گچ بری، نقاشی سنتی، آینه کاری، آجرکاری، سنگ تراشی، معرق کاری و منبت کاری) قابل مشاهده است. شهرستان شیراز از طبیعت بسیارغنی، جذاب و دیدنی نیز برخوردار است و وجود جاذبه هایی چون تنگ بوان با طبیعت زیبای پیرامونش، پارک ها و گردش‌گاه های طبیعی چون گردش‌گاه میان کتل که زیستگاه گوزن زرد ایرانی است، دریاچه های زیبایی چون دریاچه پریشان، چشمه های متعدد چون چشمه رچی، دره های سر سبز و ... سبب شده اند که این شهرستان توانمندی های قابل توجهی را در زمینه جاذبه های طبیعی داشته باشد و همراه با جاذبه های منحصر به فرد تاریخی خود، همواره پذیرای طبیعت دوستان و ایرانگردان باشد.
مکان های دیدنی و تاریخی
شیراز؛ با سابقه هزاران ساله خود قدمتی به طول تاریخ‌ تمدن و فرهنگ ایران دارد و گوشه گوشه این منطقه نمایشگه این ادعاست. شیراز یکی از مشهورترین نقاط ایران در جهان است و همواره در هر محفلی که سخن از شکوه تمدن ایران بوده، نام شیراز در راس فهرست مناطق دارای تمدن ایران آورده شده است. موقعیت طبیعی و جغرافیایی این شهرستان در فلات ایران، رودخانه های پرآب همراه با خاک حاصل خیز و دریاچه های طبیعی آب شیرین به این منطقه امکان داده که در دوره های مختلف از مراکز مهم فعالیت اقوام ساکن در این مرز و بوم باشد و یادگارهای با ارزش تاریخی زیادی را از اقوام مختلف در دل خود داشته باشد.
جاذبه‌های تاریخی‌متعدد‌که در گوشه و کنار این شهرستان پراکنده شده اند، نشان از اهمیت و عظمت این منطقه در دوره های باستانی، اسلامی و معاصر دارند. آرامگاه کوروش کبیر که در دشتی پهناور قرار گرفته و از سنگ های سفید رنگ ساخته شده و قدمت آن به دوره هخامنشیان می رسد، مسجد جامع عتیق که از کهن ترین مسجد های استان فارس و شهرستان شیراز است و قدمت آن به دوره های اولیه اسلام می رسد، مسجد وکیل که از شاهکارها و آثار پر ارزش دوره زندیه است و دروازه قرآن که از شهرتی جهانی برخوردار می باشد، نمونه هایی از آثار دوره های مختلف در شهرستان شیراز می باشند.
بازار وکیل شیراز که دارای ویژگی های خاص و زیبایی خیره کننده ای است به همراه باغ های مشهوری چون باغ عفیف آباد ( باغ گلشن ) و باغ ارم که از مشهور ترین باغ های ایران در جهان می باشند، در این شهرستان واقع شده اند. نارنجستان قوام از دیگر بناهای ارزشمند منطقه است که در آن اثر هفت هنر ایرانی، (گچ بری، نقاشی سنتی، آینه کاری، آجرکاری، سنگ تراشی، معرق کاری و منبت کاری) قابل مشاهده است.
شهرستان شیراز از طبیعت بسیارغنی، جذاب و دیدنی نیز برخوردار است و وجود جاذبه هایی چون تنگ بوان با طبیعت زیبای پیرامونش، پارک ها و گردشگاه های طبیعی چون گردشگاه میان کتل که زیستگاه گوزن زرد ایرانی است، دریاچه های زیبایی چون دریاچه پریشان، چشمه های متعدد چون چشمه رچی، دره های سر سبز و ... سبب شده اند که این شهرستان توانمندی های قابل توجهی را در زمینه جاذبه های طبیعی داشته باشد و همراه با جاذبه های منحصر به فرد تاریخی خود، همواره پذیرای طبیعت دوستان و ایرانگردان باشد.
صنایع و معادن
شیراز از شهرهای مهم ایران محسوب می شود و صنایع کارخانه ای در آن پیشرفته و چشم گیر می باشد. انواع کارخانه های صنعتی از قبیل نفت ایران، کارخانه های تهیه لوله کشی نفت خام، پالایشگاه و پتروشیمی، کارخانجات تولید نخ،‌ کارخانه‌های شیر پاستوریزه، روغن نباتی،‌ پارچه بافی، جعبه سازی، شیشه سازی، کارخانجات ذوب فلزات، چاپخانه و کارخانه های تولید‌ آجر، سیمان، گچ،‌ موزاییک و ... از کارخانه های مهم شیراز به شمار می روند. علاوه بر معادن نمک دریاچه های شور، معادن سنگ و آهک این شهرستان نیز نسبتا زیاد است که مهم ترین آن ها معادن احمد آباد، چنار زاهدان، فرهادخانی و چشمه تلخو در اطراف شیراز، و معادن سنگ سروستان و سنگ زرقان می باشند که در صنعت کاشی سازی وکاشی کاری این شهرستان نقش عمده ای داشته‌اند. بازرگانی در شهرستان شیراز از رونق چشم‌گیری برخوردار است. از نظر اقتصادی شهرستان شیراز تقریبا خودکفا بوده و اساس اقتصاد آن بر کشاورزی، دام داری، کارگری، تجارت و صنایع دستی و فرش بافی استوار است. تجارت در این شهرستان در محور شغلی عمده مردم بوده و صادرات آن را انواع محصولات کشاورزی از قبیل : گندم، جو، ‌بنشن،‌ تره بار، چغندرقند، و برنج و صنایع دستی از قبیل: خاتم کاری، منبت کاری، نقره آلات، گیوه، کلاه نمدی و قالی و محصولات کارخانه ای و صنعتی تشکیل می دهد.
وجه تسمیه و پیشینه تاریخی
در افسانه ها آمده است که شیراز فرزند تهمورس (از پادشاهان سلسله پیشدادیان) شهر شیراز را تأسیس کرد و نام خود را بدان بخشید. به روایتی دیگر، نام این دیار، "شهرراز" بوده که به اختصار شهر از و شیراز خوانده شده است.در حالی که بر اساس تحقیقات "تدسکو" شیراز به معنای مرکز انگور خوب است، "ابن حوقل"، جغرافی دان مسلمان قرن چهارم هجری، علت نامگذاری شیراز شباهت این سرزمین به اندرون شیر می داند، چرا که به قول او عموما" خواربار نواحی دیگر بدانجا حمل می شد و از آنجا چیزی به جایی نمی بردند. و بالاخره بنا به نوشته کتاب "صورالاقالیم"، از جهت وجود دام های بسیار در دشت شیراز، آنجا را "شیرساز" نامیده اند.باری، بیش از هر چیز نام زیبا و سحرانگیز شیراز که واژه ای فارسی است، بهترین گواه بر این باور است که برخلاف پندار پاره ای از جغرافی دانان مسلمان، تأسیس این شهر به قرن ها قبل از ورود اسلام به ایران باز می گردد، شیراز، هم اکنون نیز در محل تقاطع مهمترین راه های ارتباطی شمال به جنوب و شرق به غرب کشور است و این موقعیت در ادوار قبل از اسلام شاخص تر بوده، چرا که در عهد هخامنشیان، شیراز بر سر راه شوش (پایتخت هخامنشی) به تخت جمشید و پاسارگاد بوده و در عهد ساسانیان راه ارتباطی شهرهای بسیار مهمی چون بیشابور و گور با استخر، از جلگه شیراز می گذشت. در نتیجه مسلم است که چنین محل حاصلخیز و خوش آب و هوایی که در تقاطع مسیرهای مهمی که برشمرده شد، قرار داشته، هرگز خالی از آبادی و سکنه نبوده است. وجود آثار قدیمی مانند قصر ابونصر در حوالی شیراز که قدمت آن به دوره اشکانیان می رسد و نقوش برجسته برم دلک، (در چندکیلومتری شرق قصر ابونصر) که از آثار دوره ساسانی است و قلعه بزرگ بندر (فهندر، پهندر، قهندز، کهندژ) در سمت شرق تنگ سعدی و چند نقش برجسته در دهکده گویم در چهار فرسنگی شمال غرب شیراز و همچنین پیدا شدن سکه هایی در ضمن حفاری های قصر ابونصر، که بر آنها با خط پهلوی نام شیراز نقش بسته است، جملگی بر وجود شهر یا بلوکی به نام شیراز، در همین محل در دوران قبل از اسلام دلالت دارد.علاوه بر آنچه گفته شد، کاوش های باستان شناسی در تخت جمشید، به سرپرستی کامرون در سال 1314 ه.ش، به پیدایش خشت نبشته هایی انجامید که بر روی چند فقره از آنها نام شیراز مشخص بود. بدین ترتیب می توان احتمال داد، این وادی که در عهد رونق تخت جمشید، آبادی کوچکی بیش نبوده است، بعد از انهدام پایتخت هخامنشیان، سمندروار از دل خاکستر آن دیار برپا خاسته است.
مشخصات جغرافیایی
شهرستان شیراز از شمال به شهرستان آباده، از جنوب به شهرستان فیروزآباد، از شرق به شهرستان استهبان و از غرب به شهرستان کازرون محدود می‌شود. رودخانه های کر، شش پیر، و قره ‌آغاج از مهم ترین رودخانه‌های منطقه هستند و به طور کلی شهرستان شیراز صرف نظر از جلگه های شیراز، مرودشت و کربال یک منطقه کوهستانی به شمار می رود. آب و هوای منطقه معتدل و متمایل به گرم است. شهر شیراز مرکز شهرستان درطول جغرافیایی 52 درجه و 32 دقیقه و عرض جغرافیایی 29 درجه و 37 دقیقه و ارتفاع 1540 متری از سطح دریا واقع است. در سرشماری سال 1375 جمعیت شهرستان شیراز 1،423،805 نفر برآورد شده است. راه های دسترسی به این منطقه عبارتند از:
- راه شیراز – اصفهان به طول 484 کیلومتر
- راه شیراز – فسا به طول 168 کیلومتر
- راه شیراز – استهبان – نی ریز به طول 191 کیلومتر و تا استهبان به طول 230 کیلومتر
- راه شیراز – بوشهر به طول 225 کیلومتر
- راه شیراز – جهرم به طول 200 کیلومتر
- راه شیراز – نورآباد ممسنی به طول 235 کیلومتر
- راه شیراز – اردکان به طول 95 کیلومتر
- راه شیراز – فیروزآباد به طول 120 کیلومتر
مرکز شهرستان شیراز دارای فرودگاه بین المللی است.